Ik leerde het werk van Barry Smit kennen toen ik (in 2013) op zoek was naar een leeslijn tussen twee boeken van resp. Khalid Boudou en Abdelkader Benali. Mijn opgave was een boek te vinden om leerlingen, en dan vooral jongens, (jeugd)boeken te laten lezen die steeds iets meer leesinspanning zouden vragen, met als doel hen uiteindelijk een min of meer ‘literaire’ roman te laten lezen. Hoe kon ik deze jongeren, die bijna allemaal redelijk makkelijk ‘Iedereen krijgt klappen’ kunnen lezen verleiden uiteindelijk ook ‘Bad Boy’ op te pakken? Natuurlijk lag het voor de hand om boeken te zoeken die thematisch samenhangen, denk aan seks en drugs en rock & roll. Dan vind je al snel materiaal bij Vrank Post, een auteur die in die jaren een aantal harde, confronterende boeken schreef over zijn vakgebied, de jeugdpsychiatrie, bv. ‘Bad boys for life’. Ook ‘Latino King’ van Bibi Dumon Tak, het meest gelezen boek in de Slash-reeks lag erg voor de hand. Maar dan… was er méér materiaal te vinden? Want iedereen die met tieners werkt weet dat je vooral heel veel keuze moet aanbieden om iedereen echt tevreden te kunnen stellen.
En toen kreeg ik ‘Om het nu’ van Uitgeverij Atlas Contact toegestuurd. Een debuut. Sowieso is het interessant om debuten goed te bekijken, maar dit boekje viel meteen op door de omvang, de cover én de achterflap met aanprijzingen van Tommy Wieringa en Peter Middendorp, tóe maar… Maar wat mij vooral opviel was de enigszins stuurs kijkende, grote kop van de auteur, Barry Smit. Ik las :”In ‘Om het nu’ keert hij terug op paden die hij eerder op tijd verliet.” Nou, dat was voor mij natuurlijk een lekkere binnenkomer, zeker als je beoogde doelgroep een groep jongeren is die hun weg en hun bestemming nog aan het zoeken zijn. Het boek openslaande lees je meteen de opdracht van Barry: “Voor alle vrienden van toen en nu, de goede en de verkeerde”. En dan volgen 14 korte hoofdstukken, waarbij je in het eerste hoofdstuk meteen een heel fout feestje binnenstapt. We maken kennis met een klein crimineeltje en wat vage vrienden die in de Alkmaarse regio huishouden. En dat houdt dus ook in voetbalvandalisme en al dan niet succesvolle drugshandeltjes tijdens muziekfestivals. Alles beter dan ‘40 jaar werken onder een systeemplafond’. Het is het soort cynisme dat vrijwel elke recalcitrante tiener zal snappen, al snappen ze ook meteen dat ze dit vooral thuis niet moeten navolgen. Korte snijdende zinnen, waarin Smit rauw geweld niet mijdt, worden afgewisseld met haast poëtische beschrijvingen van de werkelijkheid in een bedwelmende roes van drank en drugs. Trainspotting in Noord Holland? “Don’t do this at home!” Korte hoofdstukken, goed afgerond, max 150 pagina’s, ‘Om het nu’ bleek, ook proefondervindelijk met dank aan het Vakcollege in Amersfoort, een lekker boekje om dat van Khalid Boudou op te volgen. Missie geslaagd.
En hoe verging het Barry Smit ondertussen? Smit publiceerde elke twee jaar een nieuw boek. En hij verraste me, want zowel in 2015 als in 2017 las ik een boek dat in weinig deed denken aan voorgaand werk. En in 2019 wéér! Volgen jullie me nog even bij deze ontdekkingsreis?
‘Tahrir’ dateert uit 2015, de tijd van de Arabische Lente. Het is een roman over een stad in beweging, maar vooral over campagnestrateeg Vincent, die naar Caïro afreist om trainingen te geven aan Egyptenaren aan alle kanten van het politieke spectrum. Vincents trainingen gaan niet over hoe je in verzet komt of hoe je een opstand organiseert maar over hoe het volk het democratische proces daarná kan vormgeven. Hij kiest dan ook geen politieke kant, net als dat hij overigens thuis ook geen keuze kon maken in zijn off-and-on relatie met vriendin Tessa. Toch verliest hij zich na verloop van tijd in Maryam, een van zijn cursisten. Ook Smit waakt ervoor geen politieke keuze te maken en dus geen politiek boek te schrijven. Het gaat hem om het verhaal van Vincent, die van de zijlijn toekijkt. En wij kijken mee, want ‘Tahrir’ is vooral een boek dat beschrijft en nauwelijks verklaart. Wie hoopt een reconstructie van de recente politieke ontwikkelingen te lezen komt bedrogen uit. We zien het handelen van een paar personages, we zien het plein en de stad en soms de omgeving ervan, maar we blijven kijkers. In dat opzicht is het boek bijna een reisbeschrijving, tót het moment dat Vincent, vrijwel aan het eind van het boek een onverwachte beslissing neemt en het verhaal een dramatische wending geeft waarbij je alleen maar kunt vermoeden dat er zich in Vincent al veel langer een vulkaanuitbarsting opbouwde. En die ontlading tilt het boek gelukkig uit boven het niveau van de reisbeschrijving die je aanvankelijk dacht te lezen. ‘Tahrir’ is dus een boek waar je een beetje geduld mee moet hebben en dat niet echt voor onwillige lezers geschikt lijkt te zijn. Maar, zoals ik altijd zeg: op elke school zit een witte raaf, in elke klas zijn wel een paar lezers te vinden.
Met zijn switch van uitgeverij Atlas Contact naar Lebowski werden er meteen twéé verhalen van Smit gepubliceerd. Beide verhalen waren aan de korte kant voor echte roman-size publicatie. Eigenlijk waren het novellen, maar wel thematisch verbonden, dus werd ‘Ondijk/Punt’ een duo-publicatie in één band. Een vlucht uit de werkelijkheid, uit de criminaliteit was wat beide verhalen verbond. Oscar Stoop in ‘Ondijk’ en Cor Punt in het gelijknamige verhaal zijn criminele mannen die willen breken met hun verleden. Ze zijn er klaar mee om voortdurend over hun schouder te moeten kijken. De een lijkt te verdwijnen in zijn dromen, de ander ergens in Zuid-Frankrijk. Ook in plotopbouw en –afwikkeling zitten overeenkomsten. De centrale vraag is waar stáán de hoofdpersonages van deze verhalen, waar gaan ze naar toe, welke middelen gebruiken ze daarvoor? En vooral ook, kunnen ze werkelijk hun verleden achter zich laten? Kun je eigenschappen verliezen, kun je een ander mens worden? Dat blijkt toch moeilijker dan gedacht. De explosieve afloop van beide verhalen dreunt dan ook lang na.
Tot zover voor wat betreft de ‘bad boys’. Alhoewel… onlangs verscheen ‘Bloedwonder’, een historische roman langs twee verhaallijnen. De eerste speelt zich af rond 1900 in de omgeving van Alkmaar. In deze roman is de hoofdrol voor een godsvruchtige molenaarszoon met de naam Engel Smit, what’s in a name? Engel is 19 jaar wanneer hij plotseling wordt geconfronteerd met de gruwelijke dood van een vermeende aanrander. Was de dood van deze man te voorkomen geweest, had Engel hier kunnen ingrijpen? Hij voelt zich in ieder geval schuldig bij het overlijden van de man, zózeer dat hij alles wat er verder in zijn onfortuinlijk verlopen leven misgaat wijt aan zijn ‘falen’. De tweede verhaallijn vertelt over een soldaat tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten. Deze Folkert wil zich bekeren en tot priester gewijd worden, maar hij verzwijgt daarbij zijn gewelddadige verleden, een doodzonde… Twee mannen met wroeging en een vertoornde God. Barry Smit vraagt zich later in een interview af: wie van deze drie is de ergste ‘bad boy’? Hoe deze verhalen bij elkaar komen moet je vooral zelf maar lezen in ‘Bloedwonder’, Smits versie van een vrijwel onbekende stadsgeschiedenis.
Boeken van Barry Smit bestellen via Libris.nl
Om het nu – bestellen
Bloedwonder – bestellen
