Autopsie – Jilt Jorritsma
15 mei 2025
Mijn oude liefde voor het magisch realistische genre werd de afgelopen 20 jaar maar weinig gevoed. In 2021 diende zich echter een nieuwe stem aan. Jilt Jorritsma debuteerde toen met het raadselachtige ‘Was’. In dit debuut lazen we een hallucinant verhaal over een zoektocht van een zoon naar een verdwenen vader. Op de zolder van een eenzame schuur ergens in het noorden vindt de zoon alleen nog sporen in de vorm van wassen beelden, die echter dreigen te smelten. Terwijl in ‘Was’ de beelden langzaam vervormen en de zoon beetje bij beetje het beeld van zijn vader reconstrueert, vindt ook in Jorritsma’s nieuwe boek ‘Autopsie’ heel langzaam de reconstructie plaats van een verstoorde familierelatie. Deze keer tussen drie zussen bij het Friese dorpje Moddergat. En waar Jorritsma in zijn debuut gebruik maakt van kneedbare was, hanteert hij in ‘Autopsie’ een heel andere materie: poep!
Colitis ulcerosa
Colitis ulcerosa is een deels genetische aandoening waarbij de patiënten maar weinig controle hebben over hun darmfunctie. Op de meest mogelijke en onmogelijke momenten worden ze overvallen door een onstuitbare aandrang wat dan ook tot veel ongelukjes en schaamte leidt. In deze roman maken we kennis met drie zussen, die allen van jongs af aan lijden onder deze familiaire aandoening al was het maar omdat hun moeder er zó depressief van werd dat zelfmoord pleegt wanneer de zussen nog vrij jong zijn. Mette, de jongste, is de enige die de ziekte niet heeft, haar zussen Riene en Brecht echter wel, evenals Jarre, het achtjarige zoontje van Brecht. Zoals de depressies en de zelfmoord van de moeder de toon zetten tijdens hun kindertijd is de steeds aanwezige angst en schaamte tijdens hun opgroeien én in hun volwassenheid een storende factor waardoor de zussen langzaam hun onderlinge connectie zijn verloren. Het verlies van connectie speelt zowel op fysiek terrein als ook op psychisch vlak. Zoals wel vaker beweerd vormen de darmen een spiegel van de psyche en worden ze zelfs ‘de tweede hersenen’ genoemd. Jorritsma maakt in zijn roman genadeloos gebruik van deze inzichten.
Mette
Mette erfde als enige niet de colitis van haar moeder. De ouderlijke aandacht ging voor haar gevoel vooral uit naar haar zussen. Langzaam ontspoorde haar leven, ze liep van huis weg, gebruikte drugs en ook zij werd depressief en psychotisch. Vader was een stoere diepzeeduiker die stoffelijke overschotten uit gezonken schepen probeerde te bergen, een kenner van de zee en van het wad. Ondanks zijn goede bedoelingen kon hij niet voorkomen dat zijn aandacht inderdaad vooral bij de twee andere, chronisch zieke zusjes lag. Het boek opent met het droogvallen van het wad bij Moddergat waar de inmiddels volwassen Mette dood wordt aangetroffen.
Riene
Riene is de oudste van de drie zussen. Ze werkt in New York als sociaal geograaf waar ze o.a. verdwenen waterwerelden en het herstel van de oude oesterbanken voor de kust bij New York onderzoekt. Tijdens haar onderzoek wordt ze online lastig gevallen door iemand die haar verwijt dat er niet alleen oesterbanken zijn verdwenen, maar ook de oorspronkelijke bevolking. En dat door toedoen van de Nederlandse (!) kolonisten. De dag vóór de dood van Mette vliegt ze naar Nederland (of is het een vlucht?) en checkt in bij een hotel in Amsterdam. ’s Nachts wordt ze gebeld door Brecht met bericht van de dood van Mette. Ze reist dan naar Friesland en trekt even in bij Brecht en Jarre. Van daaruit proberen de twee zussen alle praktische zaken voor de uitvaart te regelen. Maar Riene en Brecht hebben natuurlijk allerlei vragen over Mettes laatste dagen. Ze vragen zich af hoe het kan dat Mette, die de zee en het wad zó goed kende, op die plek kon verdrinken. Ondanks de psychische problemen van Mette kunnen ze niet geloven dat hun zus net als hun moeder zelfmoord heeft gepleegd. Speelt die lompe, misschien wel criminele schaapsherder met wie Mette een relatie had wellicht een rol? Daarom staan ze er ook op dat er autopsie plaatsvindt.
Brecht
Ook Brecht heeft haar eigen problemen. Behalve de colitisproblemen van Jarre en haarzelf is zij een tijd op non-actief gezet door de school waar zij het vak geschiedenis gaf. Ze werd geschorst nadat tijdens een les over de Holocaust een vervelende leerling Hitler imiteerde en ze hem een klap zou hebben gegeven. Jorritsma werkt het thema van de Holocaust verder uit via verschillende lijnen waarin Mette en Jarre verbonden blijken te zijn. Het belangrijkste element in de thematiek is de verbinding van het fysieke ongemak van de colitis met de verwerpelijke praktijken van het nazisme in WOII. Dit uit zich in een zin die de essentie van dit boek weergeeft: wanneer Mette vlak voor haar dood in een psychose verkeert schreeuwt ze Jarre toe: ‘Hitler zit in jou’!
De volgende generatie
Colitis ulcerosa heeft een genetische component. Jorritsma werkt dit in zijn boek op diverse manieren uit. Hij raakt hierbij aan veel thema’s, wellicht teveel, maar doet dit wel op een heel intelligente manier. Dat maakt dat de lezer verstrikt dreigt te raken tussen de depressies en de suïcide van de moeder, de onderlinge relatie tussen de zussen alsook de incontinentie van Jarre. Hoewel aanvankelijk losstaand van de genetische ziekte weet Jorritsma de familieband daar toch in te verweven. Het feit dat de zussen uit elkaar groeien, tóch weer bij elkaar komen en gedwongen worden om verantwoordelijkheid te nemen voor de volgende generatie wordt steeds nadrukkelijker en plastischer in het frame van de darmziekte geplaatst. ‘Autopsie’ is niet het meest voor de hand liggende boek voor elke leerling in de bovenbouw, want het idee dat darmen je tweede hersenen zijn uit te werken in de kernzin ‘Hitler zit in jou’ vergt behalve een stevige maag ook een redelijke leeservaring. Toch is het boek goed verteerbaar door de kale taal, de strakke dialogen en de duidelijke perspectiefwisselingen per hoofdstuk. Ik kijk alweer uit naar een volgend boek van Jorritsma met al dan niet magische elementen in het realisme van Noord Nederland.
Met dank aan Das Mag Uitgeverij voor het leesexemplaar
‘Autopsie’ snel bestellen? Dat kan via deze link bij Libris.nl
