Afgelopen maandag werden de nominaties voor de nieuwste versie van het ‘Beste Boek voor Jongeren’ bekendgemaakt (criteria: gepubliceerd in 2017, speelt in of raakt aan de belevingswereld van adolescenten, geschikt voor jongeren van 15-18 jaar). En je kunt er de klok op gelijkzetten, ook dit keer was er meteen gedoe over de keuze van de 10 literaire werken. Een paar jaar geleden was er géén zgn. Young Adult (YA) bij, toen tevéél YA, en nu is er maar één boek dat gemaakt wordt door een uitgeverij voor jeugdboeken en dat als YA kan worden aangemerkt. De andere negen boeken werden gepubliceerd als fictie voor volwassenen, vier vertaalde werken en vijf oorspronkelijk Nederlands.
Op Twitter groeide onder de publicatie van de trotse organisatie/jury in snel tempo een hele stortvloed aan reacties uit tot een ware ontploffing van de tijdlijn. Een paar uitgevers, enkele recensenten, een enkele schrijver en een flinke handvol YA liefhebbers roerden zich. Hoe haalde de organisatie van deze prijs het in z’n hoofd om de YA-gemeenschap in Nederland zó voor het hoofd te stoten: slechts één YA, wel een heel goede, maar soit. Het was al snel duidelijk dat vrijwel iedere gespreksdeelnemer alleen maar YA las en dat vrijwel niemand de overige werken kende. Binnen een uur tijd ontstond er een nogal eenzijdige discussie over wat de definitie van ‘Literatuur’ dan wel was (niemand wist het, ik ook niet), over de vraag of YA en Literatuur elkaar al dan niet uitsluiten, over de kwaliteit, over het gegeven dat je vooral blij moet zijn dat jongeren überhaupt lezen (maakt niet uit wát) en nog zo meer. Veel passie, veel overtuiging en héél veel stelligheid. Je zou haast denken dat je in een enge discussie over politiek, religie of seksualiteit was beland. Maar niets van dat al, het ging over het lezen van boeken(!). En de 280 karakters van Twitter stonden genuanceerde bijdragen blijkbaar echt in de weg.
Waar hebben we het eigenlijk over? De prijs voor het Beste Boek voor Jongeren gaat over boeken voor jongeren in de bovenbouw van VMBO/Havo/VWO, het gaat over jongeren die in toenemende mate zouden ‘ontlezen’, het gaat over jongeren die eindexamen moeten doen (die dus móeten lezen), het gaat over een organisatie met partners die leesbevordering willen stimuleren. En wat YA betreft gaat het kwantitatief blijkbaar over 211.575 boeken die een waarde van 3.1 miljoen euro vertegenwoordigen. En dat zijn dus geen 211.575 individuen he?!
Vanuit het perspectief van veel lezende jongeren (de twitteraars, merendeel boven of zelfs ver boven de 20 jaar) is het natuurlijk bij de beesten af dat er maar één YA-titel op de lijst staat. Begrijpelijk, zij lezen veel en kunnen zonder probleem wel 10 YA’s op de lijst plaatsen. Vanuit het perspectief van veel NIET-lezende jongeren is wel of geen YA op de lijst van genomineerden no big deal, ze lezen nl. niet. Bovendien zijn veel van de niet-lezers jóngens en die zullen de meeste YA écht niet gaan lezen, want die is vooral op meiden toegesneden. Check de fondslijsten van de betreffende uitgeverijen en tel of ze meer dan 20 % op jongens toegesneden titels aanbieden. Niet dus. Voor meiden maakt dat overigens niets uit, die lezen over het algemeen alles. Maar deze fanatieke groep veellezers leest wel behoorlijk beperkt, want vaak hetzelfde sóórt boek. Mijn idee daarover is dat als ze daar tevreden mee zijn ze dat vooral moeten blijven doen, dat is hún keuze. Lezen is fijn, enjoy!
En als we nu toch het over soorten boeken hebben: YA is geen genre, maar een doelgroepaanduiding, waarbij ‘Young’ hééél breed geïnterpreteerd kan worden.Uit Wiki:
“Een literair genre is een categorisatie voor literaire composities. Deze categorisatie kan worden uitgevoerd naar literaire techniek, inhoud van het verhaal of lengte van het verhaal. Genre dient niet te worden verward met de leeftijdsclassificatie voor een verhaal. Genres zijn vaak flexibel, waardoor een verhaal in meerdere genres kan vallen.” Geen genre dus want YA’s vind je in heel veel genres. Bv. op basis van inhoud: thriller, komisch verhaal, fantastische vertelling, griezelverhaal, sciencefiction, briefroman, liefdesverhaal, erotische vertelling, autobiografische roman, familieroman, bildungsroman, historische roman, psychologische roman, bewustzijnsroman, waargebeurd verhaal, en nog een nieuwe: sicklit.
Vanuit het perspectief van de bibliothecarissen en de boekverkopers van Nederland is het niet echt belangrijk of een titel nou een echte YA, echte literatuur of gewoon ’een lekker boek’ is. Zij proberen hun klanten zo goed mogelijk te helpen, geheel afhankelijk van de vraag van de bezoeker. Een boek om lekker in weg te dromen, om iets van te leren, een ontsnapping te bieden uit je dagelijkse sleur? Gaat het om een dun boek want volgende week moet je je leesdossier inleveren? U vraagt, wij draaien. De nominaties voor het Beste Boek voor Jongeren vormen voor hen wel een aanknopingspunt, een kapstokje om in ieder geval de Nederlandse titels (en desnoods de vertaalde) extra aandacht te geven. Een deskundige vakjury doet de voorselectie, een groep jongeren leest deze selectie en maakt de uiteindelijke keuze. “Dat zit dus wel goed”… En dan is er ook nog de occasional leesbevorderaar die blij is met élk boek dat door een jongere gelezen wordt, want tsja, die ontlezing he?!
Vanuit het perspectief van de docenten en de mediathecarissen is het minder vrijblijvend, maar in wezen niet anders, want elk jaar kent deze prijs toch een heel goede vakjury?! De nominaties bieden nieuwe boeken, eigentijdse boeken, boeken die veel docenten nog niet zelf gelezen hebben, boeken die spelen in of raken aan de belevingswereld van adolescenten, geschikt voor jongeren van 15-18 jaar, zómaar op een zilveren presenteerblaadje. Dit zal dan toch wel kwaliteit zijn! Dus: zelf even lezen en accorderen voor die literatuurlijst! Deze goedkeuring wordt overigens op een heel ander podium verleend dan dat de fanatiek YA-aanhang leest. En op het podium van de docent worden er dus terecht vijf Nederlandse boeken genomineerd voor de prijs. O ja, het zijn er tien…
Terug naar het draadje. Waarom is er dan toch een “Beste Boek voor Jongeren” met het vorig jaar drie, dit jaar slechts één YA-titel? Omdat de keuze nationaal en internationaal veel breder is dan alleen YA. Het gaat in deze niet om een keuze tussen YA of zgn. Literatuur, het gaat niet om ‘of/of’. Het gaat om ‘en/en’. Het gaat niet om het overbruggen van een ravijn met een reuzensprong (dat haal je nooit!). Het gaat om stappen zetten, voorzichtig snuffelen aan wat er zich om de hoek bevindt. Het gaat om ontwikkeling, niet om YA denigrerend weg te zetten als minderwaardig, maar om ook andere dingen te lezen en zó te groeien, niet om een hoger soort literatuur te lezen (wat dat ook moge zijn), maar om meer en verschillende boeken te lezen, out of the box, boeken die je normaliter niet zou tegenkomen. Bestaan de jongeren die zo (willen) lezen echt wel? Natuurlijk zijn die er, en ook hier geldt dat ze het juiste, beslissende boek nog moeten vinden. Een beetje hulp daarbij, van een ‘helpende volwassene’ (check Aidan Chambers) of van een bruikbare lijst is zo gek nog niet. De nominaties voor Beste Boek voor Jongeren zijn geen absolute waarheid, maar bieden je boeken die je verrijken, méér dan wanneer je blijft ronddraaien in je eigen cirkel, in de bubble van je eigen tijdlijn. Happy reading!
No Comments