Ik kreeg die vraag deze week van een uitgever. Berichten ‘van de winkelvloer’ waren de aanleiding voor deze vraag… Tsja, als je in de boekwinkels kijkt dan komen de boeken voorzien van een YA (voordeel) sticker je tegemoet. Je struikelt bijna over de displays in de gangpaden en de posters in rood/zwart of roze/wit zijn niet te ontwijken. Zo te zien lijkt YA helemaal niet ‘dood’.
De stapelverkoop van ‘Twilight’ en ‘The it-girl’ is tot stilstand gekomen, de spin-offs brengen ook niet meer wat de salesdirecteuren calculeerden, het wachten lijkt op een nieuw toppertje om daarna weer vrolijk verder te gaan in de sfeer van “hotter than Potter”. Toch is er meer aan de hand en ik denk dat het heel veel te maken heeft met wat er enerzijds bij uitgeverijen en anderzijds ‘op de winkelvloer’ verstaan wordt onder YA.
Door de grote aandacht voor deze term (nu alweer een jaar of vier), als was het een toverstokje dat voor instant-succes zou zorgen, zag je dat veel uitgeverijen hun hele jeugdfonds tot “YA” gingen uitroepen. Het maakte niet uit voor welke leeftijd, 15+, 14+, 13+, 12+, 11+…. Waar ik erg bang voor was en wat ik ook zag gebeuren was dat al snel vrijwel elk jeugdboek een YA-sticker kreeg. En veel winkeliers dachten daar zelf óók niet over na en zetten alles met die stickertjes midden in hun gangpad… Kortom, er ontstond al snel een enorme erosie van de term YA. In zo verre is YA inderdaad zo dood als een pier. Het wachten is nu op een nieuwe marketingterm, die over een paar jaar ook weer “op”, “leeg” en betekenisloos is.
Daarnaast is er echt nog iets anders aan de hand. Je ziet dat veel boeken YA genoemd worden, niet alleen in leeftijdsaanduiding, maar ook in genre. In de winkels zijn bergen fantasy-boeken en chicklit-titels binnengekomen die onmiddellijk tot YA werden gebombardeerd, terwijl ze dat eigenlijk helemaal niet zijn. In de VS, waar de term is geboren, wordt de aanduiding YA veel breder gebruikt. Het gaat dan niet over een leeftijdsaanduiding, bedacht door de uitgever, en ook niet over een genre zodat de winkelier het fijn allemaal bij elkaar kan zetten… nee, het is veel breder. Er is gewoon geen hek om de boeken, die YA zouden zijn, heen te zetten. Noem we iets YA, of juist niet? Best. Maar betekent dat meteen dat YA dood is?
Nee, ‘YA in de VS’ is niet dood. ‘YA in de VS’ gaat over mensen die boeken lezen, over lezers. Het is een doelgroep, die zelf haar eigen boeken kiest. En welke boeken zijn dat dan? Denk dan veel meer in de richting van de boeken die zijn gekozen voor de twee shortlists van de Dioraphte Jongerenliteratuur Prijs. En meteen zie je dan ook weer het probleem ontstaan bij de jurering. Aan welke criteria moeten die boeken voldoen zodat ze met recht YA of liever ‘Jongerenliteratuur’ kunnen worden genoemd? Enkele recensenten stellen die kwestie telkens opnieuw aan de orde, zeker als het weer tijd is om de DJP uit te reiken (nu gelukkig al voor het vierde jaar). Vanuit hun perspectief is dat ook heel legitiem, want de gehanteerde criteria zijn op z’n best diffuus te noemen. “Boeken die bijzonder goed aansluiten op de belevingswereld van jongeren vanaf 15 jaar”, “ Boeken die jongeren zullen inspireren, prikkelen en verrassen”, “Boeken met een coming-of-age verhaal”, “Boeken die gaan over het ontdekken van je identiteit” etc… Inderdaad… diffuus. Maar dat probleem zien de jongeren helemaal niet, die kiezen zelf wel een goed boek. YA is dus toch niet dood? Nee, want die jongerendoelgroep is alive and kicking!
Het grootste probleem is m.i. dat veel uitgeverijen én winkeliers nog altijd kijken naar de aanbodzijde en veel te weinig naar de vraagzijde. Er móet gewoon elke maand een nieuw boek de markt in worden gepompt. En dat doet echt een heel aantal uitgeverijen… Veel winkeliers zijn bang dat ze een bestseller gaan missen en zetten die displays dus toch weer in dat gangpad. Aanbod dus! En de vraag? Ik denk dat er wel degelijk een goede vraag vanuit de jongeren bestaat, en dat er zeker ook voor jongerenliteratuur genoeg ruimte is. We zijn pas heel laat tot het besef gekomen dat we jongeren serieus moeten nemen, en hen om hun eigenheid moeten waarderen. “We”, dat zijn dus bemiddelaars op scholen, in bibliotheken én in de boekhandel. Zij hebben wel degelijk een mening over boeken en zijn best bereid wat geld neer te leggen voor een boek dat bij hen past. Maar ze hebben zo langzamerhand een weerstand tegen de koopverplichting van de trilogieën en neigen steeds meer naar de aanschaf van een goed verhaal in één boek. En daarbij kiezen ze steeds vaker voor een realistisch plot waarin ze zichzelf kunnen herkennen, met een historisch of actueel verhaal. We zien dus steeds minder vampieren/weerwolven en shopaholics/tv-sterren.
En dáár ligt volgens mij de kans voor veel uitgeverijen: breng geen uitwisselbare boeken van 10 verschillende auteurs die allemaal hetzelfde soort verhaal schrijven (zie de fantasy van A, de chicklit van B, of zelfs de ‘steamies’ (‘Vijfig tinten grijs’ voor rijpe jongeren) die binnenkort de markt gaan overspoelen. De goede boeken in de verschillende fondsen natuurlijk niet te na gesproken. Lever jezelf niet uit aan fabrieken die alleen maar trilogieën of series produceren, maar focus op een goed verhaal dat liefst in één boek past. Mijns inziens is er juist wèl een kans voor weloverwogen gekozen boeken met echte inhoud, goed gedoseerd, zonder een verkoopverplichting in een serie. Het etiket YA is dood, leve de Jongerenliteratuur!
No Comments